نگاهی به مساجد زنجان در عصر قاجار
در کتاب تاریخ مساجد و تکایای عصر قاجار در زنجان، نویسنده تلاش کرده است تا ضمن معرفی مساجد این عصر، مخاطبان را با موقوفات و آثار آن در جامعه آشنا کند.
به گزارش پایگاه خبری مسجد نیوز ، در کتاب تاریخ مساجد و تکایای عصر قاجار در زنجان نوشته معصومه زینعلی به بررسی مساجد در عصر قاجار پرداخته شده است.
در بخشی از این کتاب ضمن معرفی برخی از مساجد موقوفه آن زمان، اسنادی از موقوفات هم ضمیمه شده است.
بخش هایی از این کتاب به منظور آشنایی مخاطبان با مساجد عصر قاجار در ذیل آمده است، منطقهی زنجان در طول تاریخ بارها مورد هجوم بیگانگان و ویرانگریهای ناشی از مسائل داخلی بود. لذا ابنیهی باارزش این شهر مانند مساجد و مدارس و بسیاری از اماکن دیگر همراه با سکنهی شهر نابود گشتهاند از آن جمله میتوان به هجوم مغول، حمله تیمور لنگ، فتنهی بابیه، مسائل مشروطیت و حضور تودهایها و ... اشاره نمود.
به همین دلیل در شهر زنجان از مدارس و مساجد بسیار قدیمی اثری نیست و شهر ظاهراً بعد از دوران صفویه بازسازی شده است و یا مدارس و مساجدی بوده که در اثر ناملایمات روزگار کاملاً تخریب گشته است، بنا به گفتهای تنها مسجد بازمانده از گذشته، مسجد میرزایی قدیم در بازار پایین میباشد که به روایتی قدمتش به دورهی سلجوقیان میرسد و دارای پنج محراب برای فرقههای مختلف اهل سنت بوده، در دورهی قاجاریه شهر بازسازی شده و در آن مساجد و مدارس و بناهای نسبتاً جدیدتری ساخته شده است.
از مساجد قدیمی دورهی قاجاریه میتوان به مسجد جامع اشاره نمود که در دورهی فتحعلی شاه قاجار توسط فرزند او عبدالله میرزا در زنجان ساخته شده و امروز به عنوان مسجد جامع نقش مهمی در جوار بازار قدیمی شهر از دیدگاه علمی و دینی دارد.
مسجد و مدرسه اهل ستون در داخل بازار بالا یکی دیگر از مساجد قدیمی شهر بوده که توسط مرحوم آخوند ملاعلی قارپوز آبادی معروف به فاضل قزوینی در حدود صد و چهل سال قبل بنا گردیده که در گذشته و امروز منشأ برکات و خیرات و مرکز تربیت علما و ترویج اسلام بوده است.
مسجد و مدرسه نصرالله خان که در عهد فتحعلی شاه توسط ثروتمند متنفذ و معروفی به نام نصرالله خان ساخته شده و امروزه پس از بازسازی تغییراتی کلی یافته و حوزهی علمیه امام صادق(ع) در این مکان تأسیس شده است.
مسجد و مدرسه ولیعصر(ع) (مسجد ملا) که توسط ملامحمدعلی معروف به باب ساخته شده و پایگاه بانیان در وقایع دوران ناصرالدین شاه بوده است. مسجد و مدرسه سیدفتحالله که در نزدیکی مرکز شهر و در دوران قاجار ساخته شده است. مسجد و مدرسه خانم در مرکز شهر که توسط یکی از بازماندگان خاندان ذوالفقاری ساخته شده، مسجد و مدرسه اسحاق میرزا در خیابان طالقانی که با همت یکی از فرزندان عبدالله میرزا ساخته شده، مسجد و مدرسه میرزایی بالا و پایین که توسط حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد بنا گردیده است.
مسجد مهدی خان که توسط یکی از سرداران دورهی ناصرالدین شاه در محلهی معروف به مهدی خان سنقی ساخته شده که در ابتدا به صورت تکیه بوده ولی بعد از بازسازی و تعمیرات کلی (ایجاد محراب) به صورت مسجد درآمده است.
از مساجد دورهی قاجار مساجد صنفی است که متعلق به اصناف مختلف بوده مانند: مسجد آهنگران و مسجد مسگران بالا و پایین مسجد دباغها مسجد یریبالا و پایین که توسط مسگران حوزهی بازار بالا و پایین احداث شده است و بسیاری دیگر از مساجد دیگر که در عهد قاجار و بعد ساخته شده و امروزه محل ارجاع امورات دینی و فرهنگی مردم است.
بیشتر بناهای تاریخی شهر زنجان از جمله مساجد متعلق به دوره قاجار میباشد زیرا پس از حملهی تیمور لنگ شهر ویران گشته در دورهی صفویه ساخت و ساز چندانی نداشته و تنها یادگار آن زمان کاروانسرای سنگی مربوط به عهد شاه عباس دوم است و در دورهی افشاریه نیز تحولات چندانی در شهر پدید نیامده در عهد زندیه هم به دلیل رقابت ایل افشار با زندیه توسعهای در شهر دیده نمیشود .
تنها در عهد قاجار به دلیل جنگهای ایران و روس و واقع شدن زنجان در مسیر رفت و آمدهای مکرر پایتختنشینان و همجواری با تبریز (ولیعهد نشین) و عبور کاروانهای تجاری و سیاسی، نظامی از این منطقه، استقرار خاندانهای بانفوذی مانند ذوالفقاریها و حاکمان قدرتمندی مانند عبدالله میرزا رشد و توسعه یافته و در آن مساجد و مدارس و پلها، حمامها، قنوات و بناهای دیگر ساخته شده که بیشترین اماکن به صورت وقفی ساخته شده و برای ادارهی آن موقوفاتی نیز ضمیمه گردیده است.
منبع: شبستان
N6022/U6/S2,/C14/T1